JEE
JURIDISCH ADMINISTRATIEF RECHT
Artikel 6.3a Binnentreden ter uitvoering noodverordening
Toelichting
Bij de totstandkoming van de Gemeentewet heeft de gemeentewetgever geen aandacht besteed aan de vraag of via noodmaatregelen de grondrechten van de artikelen 10 en 12, respectievelijk het recht op privacy en het huisrecht, van de Grondwet kunnen worden beperkt. Aan de hierdoor ontstane onzekerheid voor de praktijk dient een einde te worden gemaakt.
Als reactie hierop gaat de minister van Binnenlandse Zaken in op de strekking van de artikelen 175 en 176 van de Gemeentewet in relatie tot de genoemde artikelen van de Grondwet. In de artikelen 175 en 176 van de Gemeentewet is opgenomen dat door de burgemeester bij het geven van een noodbevel het geven van een noodverordening van andere dan bij de Grondwet gestelde voorschriften kan worden afgeweken. Hieruit volgt uitdrukkelijk dat bij het gebruik maken van deze noodbevoegdheden niet mag worden afgeweken van de Grondwet.
Teneinde te kunnen beoordelen of beperking van de hier aan de orde zijnde grondrechten wel mogelijk is, wordt door de minister een drietal vraagpunten aan de orde gesteld:
1. Staan de artikelen 10 en 12 van de Grondwet delegatie toe van een bevoegdheid die een beperking van grondrechten teweegbrengt?
2. Zo ja, is beperking van genoemde grondrechten toegestaan in het kader van de handhaving van de openbare orde en de beperking van gevaar?
3. Zo ja, zijn de artikelen 175 en 176 van de Gemeentewet voldoende specifiek om te kunnen worden beschouwd als een wettelijke toepassing van de in de genoemde grondwetsbepalingen neergelegde beperkings-mogelijkheden.
Nadat de eerste twee vragen bevestigend zijn beantwoord wordt vervolgens uitgebreid ingegaan op de derde vraag.
Vervolgens wordt het standpunt van de minister weergegeven.
Beperking privacy (artikel 10 Grondwet).
Door de onderzoekers en de minister is na afweging geconstateerd dat de artikelen 175 en 176 van de Gemeentewet geen wettelijke grondslag kunnen zijn voor de beperking van het recht op privacy. Een praktisch gevolg hiervan kan bijvoorbeeld zijn dat bij bommeldingen niet door middel van een noodbevel (artikel 175 Gemeentewet) of vastgestelde noodverordening (artikel 176 Gemeentewet) de verplichting kan worden opgelegd om het huis te verlaten of om deuren en ramen open te laten staan. Een ander voorbeeld betreft de evacuatie van een groot aantal gemeenten tijdens de overstromingen van het voorjaar van 1995. Ook ten aanzien daarvan moet worden geconcludeerd dat het ontbreken van een beperkingsmogelijkheid op het recht van privacy (artikel 10 Grondwet) in noodtoestanden voor gemeenten een knelpunt vormt. Hij heeft daarom toegezegd te bevorderen dat in de Gemeentewet alsnog een wettelijke basis wordt gecreëerd die de mogelijkheid biedt het recht op privacy te beperken.
Beperking huisrecht (artikel 12 Grondwet)
Wat betreft de beperking van het huisrecht (artikel 12 Grondwet), bieden de artikelen 1765 en 176 de burgemeester eveneens geen instrument om daarop inbreuk te maken. Een noodbevel c.q. een noodverordening kan op zich geen juridische basis zijn om tegen de wil van de bewoner een woning binnen te treden (bijvoorbeeld in het kader van de uitvoering van een evacuatiebesluit).
Bij de Wet tot wijziging van de binnentredingsbepalingen is de Wet van 1853 ingetrokken. Het in deze wet voorkomende systeem van een algemene last werd in verband met de uitgangspunten van de Algemene wet op het binnentreden niet langer wenselijk geacht.
Artikel 149a Gemeentewet
In verband met de intrekking van de wet van 1853 is ingevolge de Wet tot
wijziging van de binnentredingsbepalingen een nieuw artikel 149a aan de
Gemeentewet toegevoegd. Dit artikel strekt ertoe dat de gemeenteraad in bepaalde
gevallen aan personen die belast zijn met toezicht op de naleving van een
verordening de bevoegdheid kan verlenen tot het binnentreden in woningen zonder
toestemming van de bewoner. Deze bevoegdheid wordt op twee manieren begrensd:
In de eerste plaats betreft dit artikel het binnentreden ter uitoefening van toezicht en opsporing en niet ter uitoefening van bestuursdwang. Het binnentreden ter uitoefening van bestuursdwang is voor alle gevallen geregeld in afzonderlijke wetten, met name de Gemeentewet. Dit betekent dus dat indien de burgemeester gebruik maakt van zijn bevoegdheid tot toepassing van bestuursdwang niet behoeft te worden teruggegrepen op de onderhavige verordening ex artikel 149 Gemeentewet maar gebruik dient te worden gemaakt van de in artikel 127 Gemeentewet gegeven regeling.
In de tweede plaats is het binnentreden alleen geoorloofd indien de toezichthoudende zorg strekt tot handhaving van de openbare orde of veiligheid dan wel geschiedt in verband met de bescherming van het leven of de gezondheid van personen en deze zorg het binnentreden vereist.
Indien artikel 140a niet aan de Gemeentewet was toegevoegd zou ter uitvoering van toezicht en opsporing van met name autonome verordeningen nooit een woning binnengetreden kunnen worden. Dit is anders voor de uitvoering van medebewindverordeningen en bijzondere wetten, omdat in die situatie de bijzonder wet een binnentredingsbevoegdheid in het kader van toezicht en opsporing kan geven.
Toepassing Algemene wet op het binnentreden
Ten overvloede wordt opgemerkt dat de Algemene wet op het binnentreden onverkort van toepassing is, indien in een concreet geval tot binnentreden wordt overgegaan. Dit betekent onder andere dat:
een schriftelijke machtiging door een daartoe bevoegd persoon of orgaan moet zijn afgegeven. Dit is voor niet-strafrechtelijke onderwerpen de burgemeester. Daarnaast geldt overigens ook dat een dergelijke schriftelijke machtiging niet is vereist, indien ter voorkoming of bestrijding van ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid van personen of goedreen terstond in de woning moet worden binnengetreden;
enkel kan worden binnengetreden door personen die daartoe bij of krachtens de wet bevoegd zijn verklaard;
binnentreden gebeurt met inachtneming van de overige ter zake geldende regels, zoals de legitimatieplicht en de verplichting van het binnentreden een verslag op te maken.